Tên di sản : Chùa Lễ Động
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 2620/QĐ-UBND
Giới thiệu
Núi Thần Đồng:
Chùa Lễ Động được xây dựng trên đỉnh núi Thần Đồng - một quả núi nằm ở phía Tây Bắc làng Lễ Động. Núi Thần Đồng là một quả núi nhỏ đỉnh bằng, sườn thoải nằm nổi vọt lên giữa đồng bằng trồng lúa và trồng màu rộng lớn của hai làng Yên Hòa và Lễ Động thuộc xã Thái Hoà. Theo nghiên cứu của các nhà địa chất thì đây là kết quả của những vận động tạo sơn diễn ra từ thời kỳ rất xa xưa. Núi Thần Đồng chiếm một không gian không lớn trong quần thể nhưng có cấu tạo địa chất đặc biệt mà các núi khác xung quanh không có: Đá ở núi là đá bazan có màu xám xanh, xanh cổ vịt hạt mịn - các nhà địa chất gọi là đá xpilit - là kết quả của dung nham phun trào do núi lửa hoạt động cách đây 250 - 260 triệu năm.
Về góc độ văn hoá, núi Thần Đồng là tâm điểm thờ cúng của cư dân vùng này. Đỉnh núi dựng chùa thờ Phật, chân núi dựng văn chỉ của làng, đền thờ Cao Sơn. Đấy chính là sức hấp dẫn khách hành hương bởi cảnh quan "Sơn thuỷ hữu tình" mà nó có ưu thế trong tổng cảnh của toàn vùng. Truyền thuyết dân gian trong vùng còn kể lại rằng: Xưa kia có ông Tu Nưa (Thần núi) gánh hai quả núi tới đây thì đòn gánh bị gãy, một quả là núi Thần Đồng, một quả là núi Tía (nay thuộc xã Vân Sơn) cách núi Thần Đồng khoảng 3km - núi Tía có di tích đền thờ Bà Triệu). Truyền thuyết trên phản ánh tinh thần lao động "Gánh núi dọn đồng” của cư dân vùng này từ xa xưa.
Một truyền thuyết khác kể rằng: Ở trên đỉnh núi Thần Đồng có khu đất rộng khoảng 300m, khi dậm chân thì phát ra tiếng kêu thình thịch như có khoảng rỗng trong lòng núi. Theo các cụ trong làng thì về khuya trong những đêm thanh vắng, nhân dân trong làng có nghe tiếng vọng từ trong lòng núi như tiếng trẻ đọc sách? Tương truyền rằng năm nào có tiếng đọc sách nhiều thì năm đó làng có nhiều người đỗ đạt! Vì thế núi mang tên là núi Thần Đồng.
Núi Thần Đồng cùng với những truyền thuyết, chuyện kể phản ánh tính hiển linh của nó ngày càng được tăng cường, và nó càng trở nên ý nghĩa hơn khi trên đỉnh núi là nơi ngự của đức Phật.
Chùa Lễ Động:
Trước chùa có cây đa cổ thụ nổi tiếng nhất vùng. Các công trình trong chùa đều rất quy mô bề thế gồm:
Tam quan, chính điện, thượng điện, nhà tổ. Toàn bộ kiến trúc của chùa được làm bằng nhiều cột gỗ to và thấp vì chùa nằm trên đỉnh núi phải tránh gió bão.
Các vì kèo bằng gỗ có nhiều bức chạm khắc Công phu, hình tứ linh, hoa lá. Chùa còn nổi tiếng bởi hệ thống tượng phật: Ba pho tượng Tam thế, một pho tượng Thích ca, hai pho tượng Nam Tào Bắc Đẩu và hai pho tượng Hộ Pháp...Đến niên hiệu Thành Thái Kỷ Sửu (1889) nhân dân trong làng đã đúc thêm một quả chuông đồng nặng khoảng 70kg và một khánh đá do ông Vũ Trọng Sùng cung tiến cho chùa. Năm 1953, do nhận thức hạn chế về tín ngưỡng, ngôi chùa đã bị phá huỷ hoàn toàn. Qua khảo sát, chùa cũ có diện tích mặt bằng khoảng 500m, diện tích kiến trúc khoảng 120m2.
Năm 1990, do nhu cầu về sinh hoạt văn hoá tâm linh ngày càng cấp thiết, với truyền thống uống nước nhớ nguồn, với tinh thần giữ gìn bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống, chính quyền và nhân dân địa phương đã phục hồi lại ngôi chùa trên nền móng cũ với các hạng mục: Đường lên chùa - sân - chùa chính.
Để đến được chùa, từ dưới chân núi Thần Đồng, nhân dân đã làm một con đường bậc tam cấp đi lên (100 bậc) có kích thước tương đối bằng nhau (0,3m x 0,8m). Giữa các bậc tam cấp từ dưới lên có bốn khoảng rộng (làm nơi nghỉ chân có diện tích 0,8m2 (dài 1m x rộng 0,8m), đi hết các bậc tam cấp là tới sân chùa.
Sân chùa: Hình vuông, có diện tích 64m2 (rộng 8m x dài 8m) được láng xi măng. Trong sân có dựng một pho tượng Quan Bồ Tát bằng đá trắng do ông Lê Đức Thọ Công đức vào chùa Thanh Hà, Ban trị sự phật giáo tỉnh đã công đức pho tượng này cho chùa Lễ Động.
Chùa chính: Được kiến trúc theo kiểu chữ đinh (J) gồm nhà tiền đường và hậu cung.
Nhà tiền đường: được xây bằng gạch, tường hồi bít đốc gồm 3 gian có diện tích 40m (dài 8m x rộng 5m).
Kích thước của gian giữa rộng 2,6m, hai gian bên rộng 2,4m. Phía trước, ở cột hiên có đắp 1 câu đối bằng chữ hán.
Phiên âm:
Nhân hướng phật đài tâm hướng thiện
Phúc như Đông Hải, thọ như sơn
Dịch:
Người hướng về phật thì lòng mãi mãi hướng điều thiện
Phúc bền như biển Đông, tuổi thọ mãi như núi.
Kết cấu vì kèo của nhà tiền đường: Gồm hai bộ vì hoàn chỉnh được liên kết bằng hệ thống quá giang ăn mộng vào đầu cột lớn ở phía trước, ở phía sau gác đầu lên tường đốc (tương đốc thay thế cho hệ thống Cột ở mái sau). Phía trên là đấu trụ, câu đầu, kèo mái tạo thành mái ở trong lòng nhà. Ngoài hiên là hệ thống kẻ bây ăn mộng vào cột lớn, đầu kẻ gác trên cột hiên tạo thành mái hiên.
Để ngăn cách giữa những bên trong và bên ngoài là hệ thống cửa bức bàn (3 cửa); phía trên khung cửa là các bức xuân hoa chạy suốt cả ba gian được ngăn cách bởi các ô văng và hệ thống con tiện. Các bức xuân hoa này vừa làm tăng thêm tính thẩm mỹ của công trình vừa tạo nên một không gian sáng vừa đủ khi đóng các cánh cửa lại.
Hoành tải được làm bằng gỗ vuông, rui mè bằng luồng, phía trên được lợp ngói máy.
Trong chùa có một đôi câu đối bằng chữ Hán. Phiên âm: Sơn xuyên như Cẩm Tú thôn trang Lễ Động ức niên trường Thời thế hữu biến thiên phật tổ Như Lai thiên thời cổ đại Dich: Núi sông đẹp như gấm vóc, trang Lễ Động mãi mãi trường tồn Thời thế có biến đổi nhưng Phật Tổ Như Lai muôn thuở tồn tại.
Hậu Cung: Gồm 1 gian dọc được nối từ gian giữa và một phần hai gian bên của nhà tiền đường, có diện tích là 16,45m2 (chiều dài 3,5m x rộng 4,7m). Ngăn cách giữa nhà tiền đường và hậu cung là hệ thống cửa được xây cuốn vòm gồm 3 cửa (cửa giữa lớn, hai cửa nhỏ hai bên). Tường hồi và hậu của nhà hậu cung được xây bít đốc. Trang trí vì kèo đơn giản. Mái lợp ngói máy.
Hệ thống thờ tự:
Ở nhà tiền đường các pho tượng được bố trí ngang hàng đăng đối ngoài cùng là hai pho tượng Nam Tào Bắc Đẩu có kích thước 0,8m x 0,5m x 0,4m. Phía trong là 2 pho tượng Hộ Pháp (Thanh Long, Bạch Hổ) có kích thước cao 1,7m, rộng 0,8m, đế vuông 1,2m.
Ở Nhà hậu cung : Hệ thống tượng được bài trí theo 3 lớp : Lớp bàn thờ trên cùng (thượng điện) là 3 pho tượng Tam Thế (quá khứ, hiện tại, vị lai); lớp thứ hai là pho tượng Thích Ca, lớp thứ ba là pho tượng Thích Ca đứng trong toà Cửu Long.
Các hiện vật trong di tích:
Một khay bằng đá dài 0,65m, rộng 0,45m; dày 0,11m có rãnh sâu 0,04m, gờ 0,08m (thế kỷ XIX).
Một bia đá (cuối thế kỷ XIX) có kích thước cao 1,58m, rộng 0,6m, dày 0,14m. Rất tiếc sau ngàyhoà bình lập lại, do nhận thức chưa đầy đủ củamột số người ở địa phương, tấm bia quý bị chuyển làm cầu, do đó toàn bộ văn bia đã bị mờ không thể đọc được. Theo các cụ cao niên ở làng Đông Minh cho biết đây là tấm bia hậu, nội dung văn bia ghi công đức của những người đã đóng góp công, của dựng lại ngôi chùa Lễ Động.
Một đá tảng kê chân cột vuông có kích thước 0,32m x 0,32m, mặt trong hình tròn đường kính d = 0,24m (thế kỷ XIX).
Hai bình vôi (thời Lê được tìm thấy ở chân móng khi dựng lại chùa).
Hai quyển Phó Ý năm 1953 viết bằng chữ Hán (quyển sách ghi tên nhân khẩu các hộ gia đình trong làng). Vào mỗi dịp lễ hội đầu năm của làng (tết Nguyên Tiêu) được diễn ra tại chùa, những người chức trách trong làng căn cứ vào tên nhân khẩu được ghi trong sách Phó Ý để cầu phúc, giải hạn cho nhân dân trong làng. Đồng thời làm khai sinh công bố trước làng cho những trẻ được sinh từ sau tết Nguyên Tiêu năm trước đến tết Nguyên Tiêu năm nay để ghi vào quyển Phó Ý này, khi ấy những trẻ này mới chính thức trở thành nhân khẩu trong làng.
Một tượng Quan Thế Âm Bồ Tát bằng đá trắng mới được cung tiến.
Một Bản đồ làng Lễ Động và núi Thần Đồng có di tích chùa Lễ Động (Can vẽ năm 1920).
Ba pho tượng Tam thế phật.
Một pho tượng Thích Ca.
Một pho tượng Thích Ca sơ sinh Hai pho tượng Hộ Pháp.
Hai pho tượng Nam Tào Bắc Đẩu.
Chân đèn: 06 cái
Bát hương: 05 cái
Chuông đồng (mới cung tiến): 01 cái.
Chiêng đồng (mới cung tiến): 01 cái
Cơi đựng trầu: 01 cái
Mõ gỗ: 01 cái